Dərin Beyin Stimulyasiyası

DƏRMANA DAVAMLÜ EPİLEPSİYA XƏSTƏLƏRİNDƏ DBS

Tibbi Müalicəyə Davamlı Epilepsiyada Dərin Beyin Stimulyasiyası İstifadəsi

Epilepsiya əhalinin %0,5 ilə 1-ni təsirləyən xroniki nevroloji xəstəlikdir. Xəstələrin demək olar ki, 1/3-ü bütün dərman sınaqlarına baxmayaraq müalicə edilə bilmir. Dərmana davamlı epilepsiya xəstələri yaralanmaya, psixoloji və koqnitiv pozuntuya və hətta ölümə məruz qalırlar. Bu xəstələr üçün tətbiq edilə bilən müalicə alternativləri; yeni dərman sınaqları ilə %7, rezektiv cərrahi ilə %60-80 nisbətində nöbətsizlik təmin edilə bilər.

Epilepsiya cərrahiyyəsi xəstə seçimində nöbətlərin fokal ocaqdan qaynaqlanması və dərmana davamlı olması xüsusiyyətləri axtarılır. Dünyadakı yaxşı mərkəzlərə baxıldıqda bu cür cərrahiyyələrdən sonra xəstələrin %4 qədərində ölüm və ya daimi nevroloji sekvel qalma ehtimalı bütün inkişaf etmiş texnikalara baxmayaraq mövcuddur. Bunun yanında dərmana davamlı xəstələrin %30-u rezeksiya növü cərrahiyyələrə namizəd deyildir.

Rezeksiya cərrahiyyəsi edilə bilməyən xəstələrə tətbiq edilə bilən müalicə alternativləri məhduddur. Neyromodulyator müalicə deyildikdə sinir toxumasının elektrik oyatma yolu ilə tənzimlənməsi ifadə edilir və rezektiv cərrahi edilə bilməyən xəstələrdə bu üsul tətbiq edilə bilər. Bu səbəbdən bu cür müalicə üsulları mövzusunda tədqiqatlar artmışdır.

Vaqal sinir stimulyatoru 1980-ci illərdə inkişaf etdirilmiş və bu gün rutin istifadədədir. Tibbi müalicəyə əlavə olaraq edilən Vaqal sinir stimulyasiyası tam nöbət nəzarəti çoxu xəstədə təmin edilməsə belə nöbət tezliyində %50 nisbətində azalma təmin edir.

Dərin beyin stimulyasiyası (DBS) Neyromodulyasiya müalicəsinin başqa bir nümunəsidir. Artan təcrübə və azalan komplikasiya nisbəti ilə DBS müalicəsinin davamlı epilepsiyada istifadəsi artmağa başlamışdır.

Dərin beyin stimulyasiyası üçün elektrodun ANT-nin (anterior talamik nükleus) yanında digər mərkəzi sinir sistemi hədəflərinə (talamusun santromedial nükleusu, serebellum, hipokampus və STN (subtalamik nükleus)) yerləşdirilməsi ilə seçilmiş xəstələrdə nöbət tezliyində azalma təmin edilmişdir.

DBS-nin tam təsir mexanizmi bilinmir. Stereotaksik olaraq ANT-a edilən lezyonun nöbət tezliyində azalmaya səbəb olduğu bilinir. Bəzi sübutlar DBS-nin sinxronlaşdırılmış osilasiyalarla neyrotransmitter ifrazını təsirləyə bildiyini göstərmişdir. Digər sübutlar patoloji neyral şəbəkənin stimulyasiyaya bağlı olaraq modulyasiya edildiyini göstərir.

Yüksək tezlikli DBS ablatif prosedurları təqlid edən bir təsir göstərir. Bundan başqa yüksək tezlikli DBS kortikal epileptiform fəaliyyəti pozaraq ləğv edir. Mikrotalamotomiya təsiri proses edildikdən sonra batareya aktivləşdirilmədən xəstələrdə nöbət sayında azalma ilə göstərilmişdir. Digər tədqiqatlar isə postoperativ erkən dövrdə lezyon təsiri görmədiklərini bildirimişlər.

DBS-nin nöbət sayını necə azaltdığı tam olaraq bilinməsə də ehtimal ki, stimulyasiya edilən bölgədəki neyronların inhibisiyasının təsirli olduğu düşünülür. Geri dönən funksional lezyon sayəsində epileptik nöbəti başladan və ya tənzimləyən quruluşlarda təsirlənmə olur. Tətbiq edilən cərəyan patoloji olaraq aktivasiya həddini aşağı salan neyronları inhibə edir.

Buna əlavətən DBS yaxınında və ya uzağında yerləşən MSS quruluşlarına neyral şəbəkələr üzərinə təsir edərək təsir göstərir. Nöbət ocağının hədəflənməsi epileptik şəbəkənin də təsirlənməsi ilə nəticələnir. Bu hadisə inhibisiya edən yolların aktivasiyası və eksitasiya edən yolların inhibisiyası yolu ilə ola bilər.

DBS-nin hərəkət pozuntuları müalicəsindəki təsirliyi müəyyən bir uğura çatmışdır və bu tətbiqin endikasiyaları xroniki ağrı, obsesiv-kompulsiv xəstəliklər və hətta baş ağrısında belə istifadə edilməyə başlanmışdır.

DBS-nin psikiatrik xəstəlikləri, spastisitesi və eyni zamanda epilepsiyası olan xəstələrdə hədəf olaraq talamus, serebellum və locus ceruleusun seçilməsi, yalnız epilepsiyası olan xəstələrdə texniki çatışmazlıqlar səbəbilə tətbiq edilməyə bilər.

DBS-nin epilepsiyada istifadəsinin populyarlığı, hərəkət pozuntuklarındakı uğurunun artması və texnoloji inkişaflar səbəbilə getdikcə artış göstərmişdir. Dünyada çoxlu mərkəz DBS-ni epilepsiyada istifadə edir və bununla əlaqədar olaraq MSS-də müxtəlif hədəfləri sınayır.

Əsasən bu tədqiqatlar iki müxtəlif strategiyaya əsaslanır: 1) Epileptogen şəbəkədə “qapı” rolu oynadığı düşünülən STN və ya talamus kimi MSS quruluşlarının hədəflənməsi və 2) iktal başlama zonası adlanan oyardıldıqda epilepsiyanın başladığı nöqtənin hədəflənməsi.

İkinci qeyd edilən strategiya MTS (Mesial Temporal Skleroz)lu xəstələrdə edilən anterior temporal lobektomiya ilə uğurlu şəkildə tətbiq edilir. Dərmana davamlı epilepsiyada ən tez-tez rast gəlinən tip MTS epilepsiyasıdır. Temporal lobektomiyadan sonra uzun müddət uğuru %60 ilə 75 arasında dəyişir.

Edilən preoperativ testlərə baxmayaraq xəstələrin bəzilərində postoperativ dövrdə verbal yaddaşda pozuntu müəyyən edilir. Bundan da başqa hipokampal sklerozu olmayan xəstələrdə bu risk daha yüksəkdir. Normal sol hipokampus çıxarıldıqdan sonra xəstələrdə nəzərəçarpan verbal yaddaşda pozuntu olur. Normal sağ hipokampus çıxarıldıqda xəstələrdə görmə-məkan öyrənməsində pozuntu görülə bilər.

Hər iki tərəfdən iktal başlanğıcı olan xəstələr dərmana davamlı olsalar belə rezektiv epilepsiya cərrahiyyəsinə namizəd deyillər. Bundan da başqa geniş epileptogen sahəsi olan xəstələr temporal lobektomiyalardan fayda görə bilmirlər, bu xəstələrdə nöbətsizlik nisbəti %15-ə qədər çıxa bilər.

Bu cür xəstələr rezektiv cərrahi öncəsi daha az invaziv olan DBS müalicəsinə yönəldilə bilərlər, bu sayədə MTLE xəstələrində eyni elektrod diaqnoz məqsədi ilə də istifadə edilə bilər.

Xülasə olaraq, rezektiv cərrahiyyənin ideal olmadığı xəstələrdə alternativ olaraq DBS istifadə edilə bilər, daha az invazidir.