Baş ağrıları şiddəti və tezliyinə görə insanların həyat keyfiyyətini mənfi təsir edə bilər. Tez-tez və şiddətli baş ağrısı çəkən çox sayda insan gündəlik işlərini etməkdə çətinlik çəkir, iş həyatları, ailə həyatları və sosial həyatları mənfi təsirlə məruz qalır. Bəzi vəziyyətlərdə isə baş ağrıları, həyatı təhlükə altına atan ciddi bir xəstəliyin ilk xəbərçisi də ola bilir.
BAŞ AĞRISI VƏ MÜALİCƏLƏRİ
Suallarınız üçün bizə müraciət edin.
- ƏLAQƏ SAXLAYIN
BAŞ AĞRISI VƏ MÜALİCƏLƏRİ
Baş Ağrısının Səbəbləri
İnsanların yaşadığı bütün baş ağrılarının böyük çoxluğu, beynin öz istehsal etdiyi ‘primer’ başqa sözlə ‘birinci’ baş ağrılarıdır və bütün baş ağrılarının 90%-ni təşkil edir.
Baş ağrılarının daha az bir hissəsi isə təcili tibbi müdaxilə tələb edə bilən, insan həyatını təhlükə altına ata bilən, beyin şişləri, beyin damar xəstəlikləri kimi çox sayda vəziyyətə bağlı olaraq ortaya çıxa bilən ‘sekonder’ yəni ‘ikinci’ baş ağrılarıdır.
Bu səbəbdən istər yeni başlamış olsun, istər xroniki olsun bütün baş ağrıları xəstədən alınan ətraflı xəstəlik hekayəsi (anamnez) ilə baş ağrısına müşayiət edən ürəkbulanma, qusma, işıq-səs həssaslığı kimi əlamətlər, nevroloji tapıntılarla və digər fiziki tapıntılarla birlikdə diqqətlə qiymətləndirilməlidir. Ancaq beləliklə baş ağrısının səbəbi müəyyən edilə bilər və uyğun müalicələr tətbiq edilə bilər.
BAŞ AĞRISI
Həyatı boyu heç baş ağrısı yaşamayan varmı? Bu yazını oxuyub da bu suala ‘bəli’ cavabı verən yox kimidir. Çünkü demək olar ki hər insan, həyatı boyu bir dəfə belə olsa baş ağrısı ilə qarşılaşmışdır.
Bu səbəbdən, baş ağrısı bu və ya digər şəkildə, az və ya çox, hər şəxsi maraqlandıran vacib bir sağlamlıq problemidir.
Baş ağrısını, başın tamamında və ya müəyyən bir hissəsində, döyünən, batıran, oyucu və ya sıxışdırıcı xarakterli ortaya çıxa bilən və narahatlıq verən bir vəziyyət olaraq təyin edə bilərik.
Baş ağrıları şiddəti və tezliyinə görə insanların həyat keyfiyyətini mənfi təsir edə bilər. Tez-tez və şiddətli baş ağrısı çəkən çox sayda insan gündəlik işlərini etməkdə çətinlik çəkir, iş həyatları, ailə həyatları və sosial həyatları mənfi təsirlə məruz qalır. Bəzi vəziyyətlərdə isə baş ağrıları, həyatı təhlükə altına atan ciddi bir xəstəliyin ilk xəbərçisi də ola bilir.
Baş Ağrısının Səbəbləri
İnsanların yaşadığı bütün baş ağrılarının böyük çoxluğu, beynin öz istehsal etdiyi ‘primer’ başqa sözlə ‘birinci’ baş ağrılarıdır və bütün baş ağrılarının 90%-ni təşkil edir.
Baş ağrılarının daha az bir hissəsi isə təcili tibbi müdaxilə tələb edə bilən, insan həyatını təhlükə altına ata bilən, beyin şişləri, beyin damar xəstəlikləri kimi çox sayda vəziyyətə bağlı olaraq ortaya çıxa bilən ‘sekonder’ yəni ‘ikinci’ baş ağrılarıdır.
Bu səbəbdən istər yeni başlamış olsun, istər xroniki olsun bütün baş ağrıları xəstədən alınan ətraflı xəstəlik hekayəsi (anamnez) ilə baş ağrısına müşayiət edən ürəkbulanma, qusma, işıq-səs həssaslığı kimi əlamətlər, nevroloji tapıntılarla və digər fiziki tapıntılarla birlikdə diqqətlə qiymətləndirilməlidir. Ancaq beləliklə baş ağrısının səbəbi müəyyən edilə bilər və uyğun müalicələr tətbiq edilə bilər.
Baş Ağrısı Diaqnozunda və Ayrıcı Diaqnozunda Hansı Araşdırmaları İstifadə Edirik?
Baş ağrısı ilə müraciət edən hər xəstədə, həkimin ilk fərqləndirməyə çalışdığı məsələ, ağrının beynin istehsal etdiyi ‘primer’ bir baş ağrısımı yoxsa beyindəki və ya bədəndəki başqa bir xəstəlikdən qaynaqlandığı ‘sekonder’ bir baş ağrısımı olduğudur!
Bu ayrımı etməyin ən etibarlı yolu baş ağrısının xüsusiyyətlərini yaxşı sorğulamaq, ətraflı bir nevroloji və fiziki müayinə etməkdir.
Baş ağrısı;
– Yeni başlayan və çox şiddətli bir baş ağrısıdırsa
– Xəstə ‘həyatımın ən şiddətli baş ağrısı’ tərifini edərəksə
– Dirençli qusmalar müşayiət edirsə
– Mövqe ilə (ayaqda və ya yatarkən) ortaya çıxır və ya artırsa
– Fiziki fəaliyyət, öskürmə, gərmə ilə ortaya çıxmışsa
– Son 6 ayda başlamış və müalicəyə baxmayaraq davam edən baş ağrısıdırsa
– Hamiləlikdə və ya doğumdan sonra ortaya çıxmışsa
– Əlli yaşın üstündə və on yaşın altında başlamışsa
– Uşaq xəstələrdə, xüsusilə ənsə bölgəsində ağrı varsa
– Xəstədə xərçəng və ya başqa bir xəstəlik diaqnozu qoyulmuşsa
– Bəzi nevroloji və fiziki müayinə tapıntıları müəyyən edilmişsə ikinci baş ağrıları düşünülməlidir.
Bu vəziyyətdə MR, tomoqrafiya kimi nevroloji görüntüləmə üsullarının və digər laboratoriya araşdırmalarının diaqnoz qoymaaqda olduqca vacib rolu olacaq.
Əgər baş ağrısının xüsusiyyətləri ikinci baş ağrılarını düşündürmürsə və müayinə tapıntıları da normaldırsa ‘birinci’ baş ağrıları düşünülür.
Birinci baş ağrılarının diaqnozu tamamilə xəstədən alınan anamnez (xəstəliyin hekayəsi) əsasında qoyulur. Gərginlik tipli baş ağrısı, miqren, küməli baş ağrısı kimi baş ağrıları birinci baş ağrılarının ən tez-tez görülən nümunələridir.
Birinci baş ağrıları, beynəlxalq qəbul edilmiş bir təsnifata görə çoxsaylı başlıq altında təsnifləşdirilmişdir. Çoxsaylı başlıq altında təsnifləşdirilmiş bu baş ağrılarına MR, tomoqrafiya və ya qan təhlili ilə deyil, tamamilə baş ağrısının xüsusiyyətlərinə (ağrının tipi, yeri, müddəti, müşayiət edən əlamətlər və s. kimi) görə diaqnoz qoyulur.
Birinci baş ağrılarını düzgün təyin etmək olduqca vacibdir. Çünkü hər bir baş ağrısı tipinin müalicəsi bir-birindən tamamilə fərqli ola bilir.
Nevroloji görüntüləmə üsulları və digər laboratoriya araşdırmaları; baş ağrısı xüsusiyyətlərinin sekonder baş ağrılarını düşündürdüyü vəziyyətlər ilə nevroloji və fiziki müayinənin anormal olduğu vəziyyətlərdə aparılmalıdır.
Baş ağrısının başqa bir səbəbə bağlı (sekonder baş ağrısı) olduğu düşünülürsə;
– Bilgisayarlı Beyin Tomoqrafiyası (BBT),
– Maqnetik Rezonans Görüntüləmə (MRG),
– Serebal Anjioqrafiya, – MRG Venoqrafiya,
– Doppler Ultrasonoqrafiya,
– Elektroensefaloqrafiya (EEG),
– Lomber Ponksiyon (LP) və Beyin Onurğa Maye (BOM) araşdırmaları,
– Temporal atar damar biopsiyası,
– Sedimentasiya, CRP kimi biokimyəvi araşdırmalar,
– Sinus qrafiyası kimi araşdırma üsulları istifadə edilə bilər.
SOYUQ QICAQANDıRAN BAŞ AĞRISI
Adından da başa düşüləcəyi kimi soyuq qıcıqlandırıcılar ilə ortaya çıxan baş ağrılarıdır. Başa bayırdan soyuq tətbiqi, soyuq havaya məruz qalmaq, soyuq suya dalmaq, dondurma kimi soyuq bir şeyin yeyilməsi və ya nəfəs alınması ilə ortaya çıxır. Çox vaxt birtərəflidir. Xüsusilə alında və göz arxasında intensiv olmaq üzrə, gicgahlarda da ola bilən, qısa müddətli saplanıcı baş ağrılarıdır. Ağrılar qısa davam edib keçdiyi üçün gündəlik həyat fəaliyyətlərini çox məhdudlaşdırmır. Böyüklərdə tez-tez görülə bildiyi kimi, uşaqlarda da görülə bilər. Miqreni olan şəxslərdə də soyuq qıcıqlandırıcı ilə tetiklənən baş ağrıları tez-tez qarşımıza çıxa bilər.
MÜALİCƏ
Özgün bir müalicəsi yoxdur. Təkcə soyuq qıcıqlandırıcılardan (dondurma, soyuq içki və yeməklər ilə soyuq hava və s.) çəkinmək belə ağrıları qarşısını almaq üçün kifayət edəcək.
GƏRGİNLİK TİPLİ BAŞ AĞRISI
Gərginlik baş ağrısı ən tez-tez görülən baş ağrısı tipidir.
Keçmişdə, əzələ büzülməsi baş ağrısı, stress baş ağrısı, psikogen baş ağrısı kimi adlarla çağırılırdı.
Miqrendən fərqli olaraq, döyünən olmayıb, adətən basqı hissi, sıxılma hissi, başda dolulluq, baş və boyunda ağırlıq hissi və ya mengene ilə sıxılma hissi şəklində təyin edilir.
Adətən iki tərəflidir. Alın bölgəsində, başın arxası və ənsə bölgəsində ola biləcəyi kimi, eyni vaxtda başın tamamında da ola bilər.
Miqrendə olduğu kimi ürəkbulanma qusma müşayiət etmir, fiziki fəaliyyət ilə artmır.
Ağrı qısa davam etmir. Günlərlə davam edə bilər (30 dəqiqə ilə 7 gün arasında dəyişə bilər).
Adətən gündəlik fəaliyyətləri etməyə maneə olmur.
Xüsusilə günortadan sonra və axşama doğru bir qədər daha pisləşir.
Stress, gərginlik, yorğunluq, səs-küy, yuxusuzluq, aclıq, adet görmə kimi amillər gərginlik tipli baş ağrısını tetikləyə bilər və ya şiddətləndirə bilər.
Yenə bəzi gərginlik tipli baş ağrılı xəstələrdə çənə oynağı ilə bağlı problemlər və boyun ağrıları görülə bilər.
Adətən iyirmili yaşlarda başlayır. Orta yaşlarda daha tez-tez görülərək, yaşla birlikdə görülmə tezliyi azalır. Qadınlarda kişilərə görə daha tez-tez görülür.
Gərginlik baş ağrısı yaşayan xəstələrin baş ağrısı tezlikləri az isə adətən həkimə müraciət etmirlər və ağrı kəsicilərə müraciət edərək həll tapmağa çalışırlar.
Lakin tez-tez gərginlik baş ağrısı yaşayan (ayda 1 ilə 15 gün) xəstələr və ya xronikləşmiş (son 3 ayda, ayda 15 gündən çox) gərginlik baş ağrılı xəstələr, gündəlik həyatlarının mənfi təsirə məruz qalması səbəbilə həkimə müraciət edirlər.
Gərginlik baş ağrılı xəstələrin müayinəsində, alın, gicgahlar, çənə, boyun və çiyin əzələlərində həssas tetik nöqtələr müəyyən edilə bilər. Bu əzələlərdə müəyyən edilən gərgin tetik nöqtələrə əllə, orta səviyyədə təzyiq tətbiq edildiyində həssaslığın elektrik hissi kimi bir hislə yayıldığı və başqa bir bölgəyə əks etdiyi müəyyən edilə bilər.
Bu tetik nöqtələr ağrını və həssaslığı artırıcı bəzi iltihablı maddələrin salınmasına səbəb olur. Bu baş ətrafındakı əzələlərin daxilindəki sinir uclarının həssaslaşmasına və qıcıqlandırılmasına səbəb olaraq daha tez-tez baş ağrısı yaranmasına səbəb olur.
Başqa sözlə, baş, çənə, boyun və çiyin əzələlərində həssas tetik nöqtələri olan gərginlik baş ağrılı şəxslərin baş ağrıları daha tez-tezləşir və ya xronikləşə bilir.
Bu səbəbdən gərginlik baş ağrısı yaşayan şəxslərdə tetik nöqtələrin müəyyən edilməsi və bu nöqtələrin müdaxilə üsulları ilə aradan qaldırılması müalicə baxımından olduqca vacibdir.
Həmçinin gərginlik baş ağrısı olan xəstələrdə çənə oynağı problemləri, diş problemləri və diş sıxma problemlərinin tez-tez olduğu və baş ağrısı tezliyini artırdığı unutulmamalıdır.
Xüsusilə yuxu apnesi və hipertensiya xəstələrində, səhər saatlərində ortaya çıxan baş ağrıları gərginlik tipli baş ağrılarını təqlid edə bilərlər.
Bu səbəbdən, müntəzəm tansiyon ölçmələri ilə hipertensiya olub olmadığı izlənməli, yuxuda xoruldama, yuxuda nəfəs dayanması və gündüz həddindən artıq yuxululuq kimi yuxu apnesini düşündürəcək şikayətlərin olub olmadığı mütləq sorğulanmalıdır.
Gərginlik tipli baş ağrılı xəstələrdə narahatlıq pozğunluqları (anksiyete) və depressiya kimi psixiatrik problemlərin mövcudluğu da tez-tez görülür. Bu səbəbdən, gərginlik baş ağrılı xəstələrdə qısa da olsa, psixiatrik qiymətləndirmə müalicənin planlaşdırılmasında olduqca vacibdir.
Bütün bu vəziyyətlərin xaricində, xüsusilə xroniki gərginlik tipli baş ağrısı olan xəstələrdə ‘fibromiyalgiya’ da olduqca tez-tez görülür. Fibromiyalgiya, tez-tez qadınlarda görülən və bütün bədəndə yaygın əzələ ağrısı və həssaslıq ilə gedən xroniki bir xəstəlikdir. Fibromiyalgiya yaşayan şəxslərdə, baş ağrısının yanı sıra yuxu pozğunluqları, yorğunluq, narahatlıq, depressiya, unutqanlıq, səhər bərkliyi, yaygın bədən ağrıları və keyimələr kimi əlamətlər görülə bilər.
Nəticə olaraq çox sayda xəstəlik gərginlik tipli baş ağrısına bənzər bir baş ağrısı mənzərəsi ilə ortaya çıxa bilər.
Bu səbəbdən, bir şəxsdəki baş ağrısı gərginlik tipli baş ağrısı xüsusiyyətlərini daşısa belə, əgər xəstənin hekayəsində, müayinəsində, ağrı xüsusiyyətlərində şübhəli vəziyyətlər varsa beyin görüntüləmə üsullarına və irəli araşdırmalara müraciət etmək lazım gələ bilər.
Gərginlik Baş Ağrısını Nələr Tetikləyir?
Miqren baş ağrısında olduğu kimi, gərginlik baş ağrısının da tetikləyiciləri vardır.
Stress, psixoloji problemlər, depressiv və narahat əhval-ruhiyyə, yuxusuzluq və ya çox yatmaq, həddindən artıq kafein qəbulu, düzensiz qidalanma, ağır məşq, susuz qalmaq və ya az maye alma, adet dövrü və adet düzensizlikləri və həddindən artıq ağrı kəsici dərman qəbulu kimi amillər tetikləyicilər arasında sayıla bilər.
İstər gərginlik tipli baş ağrısı üçün, istərsə də miqren tipli baş ağrısı üçün olsun, ağrı kəsiciləri tez-tez istifadə etmək (triptan və kombine ağrı kəsicilər üçün ayda 10-dan, sadə ağrı kəsicilər üçün ayda 15-dən çox) baş ağrısını xroniki gündəlik və davamlı hala gətirə bilər.
Tetikləyicilərdən və ağrı kəsici həddindən artıq istifadəsindən uzaq durmaq gərginlik tipli baş ağrılarının çox vaxt qarşısını alır.
Əksi vəziyyətdə isə gərginlik baş ağrısı tezliyi getdikcə artır həmçinin baş ağrısının xroniki hala gəlməsinə səbəb ola bilir.
Bu saydığımız tetikləyicilər xaricində, xoruldama, obezlik kimi narahatlıqların da gərginlik baş ağrısının xronikləşməsinə səbəb ola biləcəyi unutulmamalıdır.
MÜALİCƏ
Gərginlik tipli baş ağrısında müalicə, dərman müalicələri və dərman xarici müalicə üsulları olaraq kabaca ikiyə ayrıla bilər. Dərman müalicələri də kəskin hücumu keçirən müalicələr və qoruyucu müalicələr olaraq ayrıla bilər.
1. Kəskin Hücum Müalicələri
Baş ağrısı hücumları zamanı, ağrı hücumunu atlatmaq məqsədi ilə istifadə edilir. Hamımızın bildiyi və gündəlik həyatda çox sayda səbəblə tez-tez istifadə etdiyi sadə ağrı kəsicilər bu məqsədlə tez-tez istifadə edilirlər.
Miqren müalicəsində istifadə edilən triptan qrupu dərmanların və əzələ boşaldıcıların gərginlik tipli baş ağrısı hücumlarını müalicə etmə xüsusiyyəti yoxdur.
Hansı xəstədə, hansı ağrı kəsicinin, hansı dozda və tezlikdə istifadə ediləcəyi şəxsdən şəxsə dəyişir. Həmçinin şüursuz və tez-tez ağrı kəsici istifadəsi yan təsirləri səbəbilə başqa orqanlara zərər verə biləcəyi kimi, bir müddət sonra baş ağrısını xroniki və gündəlik hala gətirə bilər! Bu səbəbdən həkim fikri olmadan, təsadüfi ağrı kəsici istifadə etməmək lazımdır.
2. Qoruyucu Müalicələr
Baş ağrısı tez-tez olaraq ortaya çıxmağa başlamışsa və ya sosial həyatı ciddi olaraq təsir edirsə qoruyucu müalicələr düşünülməlidir.
Qoruyucu müalicənin məqsədi, baş ağrısı hücumlarının tezliyini, şiddətini və müddətini azaltmaqdır. Həmçinin vaxtında, düzgün qoruyucu müalicələri, kifayət qədər müddət və dozda istifadə etmək baş ağrısının xronikləşməsinin və ağrı kəsici həddindən artıq istifadəsinin də qarşısının alınmasını təmin edəcək.
Baş ağrısında hansı xəstəyə, hansı qoruyucu müalicənin, hansı doz və müddətdə tətbiq ediləcəyi şəxsə görə dəyişəcəyindən, qoruyucu müalicə mütləq həkim tərəfindən başlanmalıdır.
Qoruyucu müalicədə antidepresanlar başda olmaq üzrə, mərkəzi təsirli əzələ boşaldıcılar, trankvilizatorlar, bəzi antikonvulsan dərmanlar və melatonin istifadə edilə bilər.
3. Dərman Xarici Müalicələr
Həyat tərzli dəyişiklikləri, xəstəliyi nəzarət altına ala biləcək bəzi texnikaların tətbiqinin yanı sıra, dərman müalicələrinə müqavimət göstərən və ya tolere edə bilməyən xəstələrdə tercih edilə biləcək təsirli və etibarlı bəzi müalicə seçimləridir.
Bu üsulları kabaca belə sıralaya bilərik.
A. Həyat tərzinin tənzimlənməsi və xəstəlik haqqında şüurlandırma
– Müntəzəm yuxu və qidalanma
– Məşq
– Rahatlanma məşqləri
– Postür tənzimlənməsi
B. Tetikləyicilərin fərqində olma və çəkinmə
C. EMG-Biogeridə bildirim
D. Koqnitiv-davranışsal müalicələr (KDM) Psixoloji dəstək, narahatlıqların aradan qaldırılması
E. Fiziki müalicə
F. Quru İynə Müalicəsi
G. Tetik nöqtə inyeksiyaları
H. TENS (transkutan elektrik sinir stimulyasiyası)
KÜMƏLİ BAŞ AĞRISI
Gərginlik baş ağrısı və miqrenə görə daha az görülən bir baş ağrısı tipidir. Kişilərdə qadınlara görə daha tez-tez görülür. Küməli baş ağrısı, çox qədim zamanlardan bu yana bilinməsinə və tipik klinik xüsusiyyətlər daşıyan bir baş ağrısı olmasına baxmayaraq, başqa tipli baş ağrıları ilə qarışdırıla bilər və xəstələr diaqnoz almaaqda gecikə bilərlər. Həm uşaqlarda həm də böyüklərdə görülə bilər. Ən tez-tez görülmə yaşı iyirmili otuzlu yaşlar arasındadır.
Baş ağrısı birtərəfli və həmişə eyni tərəfdə olma meylindədir. Küməli baş ağrısı xüsusilə göz ətrafında başlayır. Nadir hallarda gicgahlar, alın, çənə, boyun və boğaza yayıla bilər. Küməli baş ağrısı çəkən şəxslər gözdə, göz ətrafında, göz arxasında çox şiddətli bir ağrı təsvir edirlər. Elə ki küməli baş ağrısı çəkən qadın xəstələr doğum ağrısından daha şiddətli olduğunu söyləyirlər!
Baş ağrısı batıran, oyucu, yanıcı və yandırıcı xarakterli ola bilər. Qəfil başlayıb qəfil bitir. Ən azı 15 dəqiqə, ən çoxu 3 saat davam edir. Ortalama 45-90 dəqiqə davam edir.
Küməli baş ağrısı çəkən xəstələr baş ağrısı hücumları zamanı, ağrının şiddəti səbəbilə yerində dura bilmirlər, otura bilmirlər, yata bilmirlər.
Baş ağrısı hücumları öncəsində, miqren xəstələrində olduğu kimi, əsnəmə, yorğunluq hissi, ürəkbulanma, qusma, işıqdan və səsdən narahat olma kimi əlamətlər ortaya çıxa bilər.
Bu baş ağrılarına ‘KÜMƏLİ’ adının verilməsinin səbəbi, eyni xəstədə, ilin eyni ayında, eyni mövsümdə (xüsusilə yazda və payızda) və ya eyni aylarda ortaya çıxmasıdır. Başqa sözlə, baş ağrısı hücumlarının ilin müəyyən vaxtlarına ‘kümələnməsidir’.
Küməli baş ağrısı hücumları ildə bir neçə dəfə təkrarlana biləcəyi kimi, 5 ildə bir də gələ bilər.
Baş ağrısı hücumları dövrü 1-dən 3 aya qədər davam edə bilər. Bu müddət ərzində, yəni klaster periodu boyu gündən bir hücumdan tutmuş, gündə 7-8 hücuma qədər dəyişən sayda baş ağrısı hücumu ola bilər. Baş ağrıları, qurulmuş zəng saatı kimi, adətən günün həmişə eyni saatında ortaya çıxa bilər. Baş ağrısı ilə yanaşı, ağrının olduğu tərəfdəki gözde yaşarma, qan dolması və qızartı olur. Yenə ağrının olduğu tərəfdə, burun tıxanması, burun axması ilə yanaşı göz qapağında düşkünlük və göz bəbəyində kiçilmə əlamətləri ortaya çıxa bilər. Klaster baş ağrısının müxtəlif tetikləyiciləri vardır. Alkoqol bunların ən nəzərəçarpan olanı deyilə bilər. Xüsusilə klaster dövrü içindəki bir klaster baş ağrısı xəstəsi alkoqol qəbul edərsə dərhal sonra ya da ən gec 1 saat içində ağrı ortaya çıxa bilər. Alkoqoldan başqa, siqaret istifadəsi, yuxu apnesi, gündüz yatmaq, ağır məşq, hava temperaturunun artması və yüksək yüksəklik kimi amillərin də tetikləyici ola biləcəyi bilinməktədir. Klaster baş ağrısı xəstələrinin %80-90-ında baş ağrısı hücumları ‘epizodik’ formdadır. Ancaq klaster baş ağrısı çəkən xəstələrin, klaster dövrləri arasında tam bir sağlamlıq vəziyyəti olmursa, ya da 1 il içərisində bir aydan daha qısa müddətlərlə klaster baş ağrısı hücumları ortaya çıxırsa ‘xroniki’ klaster baş ağrısından söhbət edilə bilər.
Ayrıcı Diaqnoz
Klaster baş ağrısı, tipik klinik xüsusiyyətlər və əlamətlər sərgiləməsi səbəbilə asanlıqla diaqnoz qoyula bilən bir baş ağrısı tipidir. Miqren ilə bənzər xüsusiyyətləri olsa da diqqətli bir ağrı sorğusu və müayinə ilə ayrımı asanlıqla edilə bilər. Klaster baş ağrılarının gecə gələ bilməsi ‘Hipnik Baş Ağrısı’ ilə qarışmasına səbəb ola bilər. Ağrının göz ətrafında, göz arxasında və üzdə batıcı və oyucu olaraq ortaya çıxması ‘Trigeminal Nevralgiya’ ilə fərqləndirilməsini çətinləşdirə bilər. Yenə tək tərəfli, gözde yaşarma, göz qızartısı kimi əlamətlərlə ortaya çıxan və nadir görülən bəzi baş ağrıları (Hemikraniya Kontinua, Paroksismal Hemikraniya, SUNCT və s. kimi) ayırmaq isə çox çətin ola bilər. Belə hallarda ağrının gün içindəki tezliyinə, sayına və bəzən də müalicəyə cavabına (indometasin cavabı) görə diaqnoz qoymaq mümkün ola bilir. Bütün bunlardan başqa beyin, beyin damarları və kəllə içindəki digər quruluşlara aid çoxlu patologiyanın da (anevrizma, arteriovenoz malformasiya, şişlər, infeksiyalar və s.) məhz klaster baş ağrısı kimi ortaya çıxa biləcəyi unutulmamalıdır! Bu səbəbdən klaster baş ağrısı düşünülən xəstələrdə mütləq beyin görüntüləmə edildiyi kimi, ən kiçik bir şübhədə qabaqcıl radioloji müayinələri etməkdən çəkinməməldir. Klaster periodunun xüsusiyyətinə görə KBA, epizodik və xroniki olaraq iki alt qrupa ayrılmışdır. Xəstələrin %80-90 kimi böyük əksəriyyətini epizodik KBA (EKBA) halları təşkil edir. Bu xəstələrdə bir həftə, bir il davam edə bilən ağrılı dövrələr, bir ay ya da daha uzun sürən sağalma periodları ilə bir-birindən ayrılmışdır. Klaster dövrləri adətən bir neçə həftə, bir neçə ay davam edir. Arada sağalma olmadan ya da bir aydan daha qısa sağalmalarla birlikdə ən azı bir il davam edən ağrıları olan xəstələr xroniki KBA (XKBA) hallarını təşkil edir. Bütün KBA xəstələrinin yalnız %10-20-si XKBA hallarıdır.
MÜALİCƏ
Klaster baş ağrısında müalicə;
- Tetikləyici amilləri tanımaq və uzaq durmaq
- Baş ağrısı hücum müalicələri
- Baş ağrısı hücumlarını qarşısını alan (profilaktik) müalicələr
- Girişimsel və cərrahi müalicələr olaraq ümumiləşdirilə bilər.
1. Tetikləyiciləri Tanımaq və Uzaq Durmaq
Klaster baş ağrısı müalicəsində ilk addım, şəxsin öz tetikləyici amillərini tanıması, tetikləyicilərdən uzaq durması və həyat tərzini buna görə tənzimləməsidir. Xüsusilə klaster baş ağrısı periodları zamanı ağrını tetiklədigi məlum olan alkoqol və siqaretin istehlak edilməməsi olduqca əhəmiyyətlidir. Yüksək hündürlükdən qaçınmaq, çirklənmiş havadan uzaq durmaq, sərin yerləri üstün tutmaq, gündüz yuxularından qaçınmaq da hücumların qarşısının alınmasında təsirli ola bilər.
2. Klaster Baş Ağrısı Hücumlarının Müalicəsi
Klaster baş ağrısı qəfildən başlayan, sürətlə ən üst səviyyəyə çatan, çox şiddətli baş ağrıları olduğu üçün hücum zamanı burundan, damardan, əzələ içinə ya da dəri altından sürətlə qana qarışıb təsir edəcək dərmanlar üstün tutulur. Klaster baş ağrısı hücumlarının müalicəsində ən təsirli üsullardan biri xəstəyə oksigen nəfəs etdirməkdir. Uyğun üz maskası ilə kifayət qədər müddət və dozda oksigen nəfəs etdirilməsi xəstələrin üçdə ikisində klaster baş ağrısı hücumlarını azaldır ya da dayandırır. Təsirliliyinin yanı sıra, əlavə olaraq yan təsirinin olmaması və gün içində birdən çox dəfə verilə bilməsi də klaster baş ağrısı hücumlarının müalicəsində tez-tez üstün tutulma səbəbidir.
Ancaq qəfildən başlayan və sürətlə şiddətlənən klaster baş ağrısı hücumları üçün oksigen tətbiqinə çata bilmək xəstələr üçün çox da asan olmaya bilər.
Klaster baş ağrısı hücumlarının müalicəsində miqren müalicəsində tez-tez istifadə olunan ‘triptan’ qrupu dərmanlar da təsirlidir. Xüsusilə dəri altına və burun içinə tətbiq edilən triptanlar ilk növbədə üstün tutulur.
Klaster baş ağrısı hücumlarının müalicəsində ağızdan alınan klassik ağrı kəsicilərin isə yeri yoxdur.
Əlavə olaraq hücum zamanı, hər iki burun içinə anestetik dərman tətbiqlərinin (lidokainli məhlullar, sfenopalatin blok) edilməsi də getdikcə üstün tutulmağa başlanan müalicə üsullarıdır.
3. Klaster Baş Ağrısında Qoruyucu Müalicələr
Klaster baş ağrısı müalicəsində qısa müddətli və uzun müddətli istifadə edilə bilən çoxlu qoruyucu müalicə seçimləri mövcuddur.
Kortizon və erqo preparatları kimi dərmanlar, xəstənin hücum xüsusiyyətlərinə görə bir neçə həftəni keçməyəcək şəkildə tətbiq edilə bilər. Bu dərmanları mütləq uzun müddətli istifadə etməmək lazımdır.
Klaster baş ağrılarının qoruyucu müalicəsində uzun müddətli müalicə lazım gələrsə ürək xəstəliklərinin müalicəsində, epilepsiya müalicəsində və əhval-ruhiyyə pozuntuları müalicəsində də istifadə olunan verapamil, topiramat, valproik turşu, qabapentin, melatonin və litium kimi dərmanlar istifadə edilir.
Uzun müddətli qoruyucu müalicə seçimi xəstənin baş ağrısının klinik xüsusiyyətləri, əlavə xəstəliyinin olub-olmaması kimi çoxlu dəyişənlər nəzərə alınaraq edilir. Klaster baş ağrısı qoruyucu müalicəsində istifadə olunan dərmanlar düzgün seçilməzsə baş ağrısının müalicəsində təsirsiz ola biləcəyi kimi, ciddi yan təsirlərə də yol aça bilərlər. Bu səbəbdən, hansı qoruyucu dərmanın, hansı xəstədə, nə vaxt, necə, nə dozda və nə müddətdə istifadə olunacağını müəyyənləşdirmək yalnız bir nevrologiya mütəxəssisinin qərar verə biləcəyi bir vəziyyətdir.
4. Girişimsel Müalicələr və Nöromodulyasiya Müalicələri
Dərmana davamlı, xroniki ya da hücumlarla gələn klaster baş ağrısı müalicəsində sinir blokajları və nöromodulyasiya üsulları istifadə edilə bilər.
Sinir Blokaj Müalicəsi (GON Blokajı, Sfenopalatin Blokaj)
Klaster baş ağrısının mənşə aldığı baş ağrısı mərkəzindən birbaşa çıxan və kəllə sümüyünü alt arxa hissəsindən tərk edən böyük oksipital sinirin, müxtəlif dərmanların sinirin ətrafına enjekte edilməsi ilə bloklanmaqla, ağrının dayandırılması ya da qarşısının alınması əsasına əsaslanan girişimsel bir müalicə üsuludur.
Klaster baş ağrısı müalicəsində edilən GON Blokajı tətbiqlərində lokal anestetiklər ilə yanaşı steroid kombinasiyası istifadəsinin daha təsirli olduğu göstərilmişdir.
Tətbiqə sterodin əlavə edilməsi, GON blokajının təsirinin həftələrlə davam etməsinə səbəb olur. Beləliklə, ilin müəyyən dövrlərində gələn və bir neçə ay davam edə bilən Klaster Baş Ağrısı periodlarının ağrısız keçməsi təmin edilə bilər. Tək doz tətbiqin belə, 72 saat içində təsirinin başladığı və bu təsirin həftələrlə davam etdiyini göstərən klinik tədqiqatlar mövcuddur.
Əlavə olaraq klaster baş ağrısı hücumları zamanı lidokainli bir aparat ilə burundan daxil olmaqla sfenopalatin qanqliona blokaj edilə bilər.
Nöromodulyasiya Müalicələri
Klaster baş ağrısı müalicəsində son illərdə gündəmə gələn yeni müalicə üsullarındandır.
2016-cı ildə Amerika Baş Ağrısı Cəmiyyəti, klaster baş ağrısı hücumları zamanı, sinirləri oyadan xüsusi cihazlarla edilən Sfenopalatin Qanqlion oyatma üsulunu təsirli qəbul etmiş və tövsiyələri arasında yer vermişdir.
Xüsusilə dərmana davamlı və xroniki hala gəlmiş klaster baş ağrısı hücumlarının müalicəsində də, Böyük Oksipital Sinir (GON) oyatmasının olduqca təsirli olduğu göstərilmişdir.
Yenə davamlı, bütün müalicə tətbiqlərينə cavabsız xroniki klaster baş ağrısı hallarında ‘hipotalamik dərin beyin stimulyasiyası’ kimi texnikalar da yeni müalicə üsulları olaraq qarşımıza çıxır.
TRİGEMİNAL NEVRALGİYA
Çox qədim zamanlardan bu yana bilinməsinə baxmayaraq, klinik xüsusiyyətləri səbəbilə adətən xəstələrin əvvəlcə diş həkimlərinə müraciət etdikləri, lazımsız diş çəkimi etdirdikləri və diaqnoz almaqda çətinlik çəkə bildikləri bir ağrı növüdür. Bədəndə beşinci sinir olaraq adlandırılan ‘trigeminal’ sinirin yayıldığı üst çənə, alt çənə və göz bölgəsində görülən, çox qısa müddətli (saniyələr ya da ən çox 2 dəqiqə), batıcı, kəskin, çaxma və elektrikləşmə şəklində nevralcik ağrılardır. Bu ağrılar danışıq, toxunma və soyuqla tetiklənə bilər. Adətən tək tərəflidir. İllər irəlilədkcə digər tərəfə keçə bilər. Qadınlarda kişilərə nisbətən iki qat daha tez-tez görülür. Trigeminal nevralgiya diaqnozu adətən ağrının xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi və nevroloji müayinə ilə qoyulur. Ancaq bəzən, trigeminal sinirə basqı edərək, trigeminal nevralgiya bənzər əlamətlərə yol açan damar quruluşları söz mövzusu ola bilər. Belə hallarda, diaqnozun qoyulması və ayrıcı diaqnoz edilə bilməsi üçün, beyin və beyin damarlarının görüntülənməsi lazım gələ bilər. Əlavə olaraq multipl skleroz (MS), beyin sapı şişləri, beyin sapı damar qan dövranı pozuntuları kimi hallarda da trigeminal nevralgiya bənzər əlamətlərin ortaya çıxa biləcəyi unutulmamalıdır.
Müalicə
Trigeminal nevralgiyada müalicə dərman müalicəsi, girişimsel müalicələr və cərrahi müalicələr olaraq kobud şəkildə üç qrupa ayrıla bilər.
1. Dərman Müalicəsi
Günümüzdə trigeminal nevralgiya müalicəsində ilk seçim dərman müalicəsidir. Dərman müalicəsində də ilk seçim əslində epilepsiya müalicəsində istifadə olunan karbamazepindir. Əlavə olaraq digər antiepileptiklər olan okskarbazepin, lamotricin, fenitoin, valproik turşu, topiramat, qabapentin, preqabalin, klonazepam kimi dərmanlar da istifadə edilə bilər. Məhdudlaşdırıcı yan təsirlərinə baxmayaraq pimozid və baklofen kimi dərmanlar da digər seçimlər arasında sayıla bilər.
2. Dərman Xarici Müalicələr
Uyğun dərmanların kifayət qədər doz və müddətdə istifadə edilməsinə baxmayaraq cavab alınmayan ya da zamanla müalicəyə müqavimət inkişaf edən xəstələrdə ‘girişimsel müalicə üsulları’ və ‘cərrahi müalicə seçimləri’ düşünülə bilər. Girişimsel və cərrahi üsullarının hansının, kimə, nə vaxt tətbiq edilməsi lazım gəldiyi mütəxəssislik tələb edən və bəzən birdən çox sahədən həkimin birgə qərar verməsi lazım gələn bir vəziyyətdir.
A. Girişimsel Müalicə Seçimləri
- Sinir Blokları (Supraorbital, İnfraorbital, Submental və Oksipital bloklar)
- Periferik sinir krioablasiya
- Qasser qanqliona qliserol tətbiqi
- Qasser qanqlion radiofrekans termokoaqülyasiya
- Qasser qanqlion şar mikrokompresiya olaraq sıralana bilər.
B. Cərrahi Müalicə Seçimləri
- Mikrovaskulyar dekompresiya
- Parsial rizotomiya və nükleotomiya
- Qamma bıçaq cərrahiyyəsi kimi cərrahi üsullardır.
DƏRMAN HƏDDƏN ARTIQ İSTİFADƏ BAŞ AĞRISI
YUXU İLƏ ƏLAQƏLI BAŞ AĞRILARI VƏ MÜALİCƏSİ
Baş ağrıları ilə yuxu və yuxu xəstəlikləri arasındakı iki istiqamətli və mürəkkəb əlaqə həkimlər tərəfindən yaxşı bilinir.
Baş ağrıları yuxuya dalma müddətini, yuxu dərinliyini, yuxu keyfiyyətini və yuxunun davamlılığını poza biləcəyi kimi, yuxu pozuntuları da baş ağrıları üçün tetikləyici amil ola bilər.
Yuxusuzluq ya da həddən artıq yatmaq baş ağrısı hücumlarını tetikləyə biləcəyi kimi, tez-tez keçirilən baş ağrısı hücumları səbəbilə də yuxuya dalma və yuxunu davam etdirmə çətinlikləri ortaya çıxa bilər.
Səhərin erkən saatlarında ya da səhər qalxanda ortaya çıxan baş ağrıları isə yuxu quruluşunu və keyfiyyətini pozan (tıxayıcı yuxu apne sindromu, yuxuda hərəkət pozuntuları, yuxu davranış pozuntuları, yuxu gəzmə və s. kimi) çoxlu ciddi yuxu xəstəliklərinin xəbərçisi ola bilərlər!
Nəticə olaraq baş ağrıları yuxu pozuntuklarının artmasına ya da ortaya çıxmasına səbəb ola biləcəyi kimi, yuxu pozuntuları da baş ağrılarına səbəb olub, mövcud baş ağrılarını artıra bilərlər!
Bu səbəbdən; yuxu pozuntuları və baş ağrılarının bu iki istiqamətli təsir-qarşılıqlı təsiri, xəstələrin həyat keyfiyyətini aşağı salan, diaqnozu və müalicəni çətinləşdirən, həkim tərəfindən mütləq diqqətlə sorğulanması lazım gələn bir vəziyyətdir!
Əlavə olaraq, yuxu pozuntuğu olan şəxslərdə baş ağrısı görülmə tezliyinin normal şəxslərə nisbətən dörd qat daha çox olduğunu düşünsək, yuxu pozuntuları və baş ağrıları arasındakı əlaqənin əhəmiyyətini daha güclü şəkildə dərk etmiş olarıq…
HİPNİK BAŞ AĞRISI (ZƏNG SAATI BAŞ AĞRISI)
Baş ağrısı yalnız yuxuda və ‘həmişə eyni saatda’ ortaya çıxır. Bu səbəbdən ‘zəng saatı baş ağrısı’ olaraq da adlandırılır.
Adətən yuxuya daldıqdan 2-4 saat sonra ortaya çıxır və xəstəni yuxudan oyandırır. Xəstələrdə gündüz baş ağrısı görülməz!
Baş ağrısı hücumu ən azı 15 dəqiqə, ən çox 3 saat davam edə bilər.
Yüngül ya da orta şiddətdə, adətən küt və bütün başa yayılan bir ağrı ola biləcəyi kimi, nadir hallarda miqrenə bənzəyən çox şiddətli ağrılar olaraq da ortaya çıxa bilər.
Ən çox 50 yaş üzərində və xüsusilə qadınlarda daha tez-tez görülür.
Yaşla birlikdə beyin sapı və hipotalamusda ortaya çıxan ağrı nəzarəti pozuntuğu ilə yuxu hormonu (melatonin) ifrazının azalmasının hipnik baş ağrısının səbəbi ola biləcəyi düşünülür.
Gecə yuxudan oyandıran baş ağrılarında ‘Hipnik Baş Ağrısı’ndan başqa; miqren, klaster baş ağrısı, gecə hipertansiyası, qan şəkəri düşmələri kimi çoxlu səbəb də diqqətlə fərqləndirilməlidir.
Müalicədə (xəstədən xəstəyə dəyişməklə birlikdə); litium, indometazin, kafein, flunarizin, melatonin və topiramat kimi dərmanlar istifadə edilir.
YUXU APNESİ İLƏ ƏLAQƏLI BAŞ AĞRISI
Səhər oyanma zamanı baş ağrısı yaşayan şəxslərdə yuxu apnesinin tez-tez görüldüyünü, yuxu apnesi olan şəxslərdə də səhər baş ağrılarının çox tez-tez olduğunu göstərən çoxsaylı elmi məlumat mövcuddur.
Yuxu apnesi olan şəxslərdə bədənin gecə boyu kifayət qədər oksigenləşməməsi, karbon dioksid toplanmasına bağlı olaraq beyin qan axınında baş verən dəyişikliklər, kəllə içi təzyiqin artması, nəfəs çaba səbəbilə əmələ gələn oyanma reaksiyaları və yuxu bütövlüyünün pozulması baş ağrılarının səbəbi ola bilər.
Nəticə olaraq, səhər baş ağrısı olan birdə, bir də çəkisi varsa ‘yuxu apne sindromu’ ola biləcəyi mütləq nəzərə alınmalıdır. Çünki yuxu apne sindromu cəmiyyətdə çox tez-tez görülməsinə baxmayaraq, sorğulanmadığı üçün çox vaxt gözddən qaçır.
Bu səbəbdən səhər baş ağrıları olan xəstədə xorıltı və gecə yuxuda nəfəsin dayanması olub-olmadığı araşdırılmalı və gündüz həddən artıq yuxululuq vəziyyəti sorğulanmalıdır.
Yuxu testi (polisomnografiya) ilə yuxu apnesinin olub-olmadığı, varsa nə şiddətdə olduğu müəyyənləşdirilməlidir.
Yuxu apnesi aşkarlanarsa mütləq müalicə edilməlidir. Yuxu apnesinin müalicəsi ilə çox qısa müddətdə baş ağrılarının da sona çatması mümkün ola bilər.
Yuxu apnesinin müalicəsi ilə xəstələrin baş ağrısı üçün lazımsız yerə dərman istifadə etmələrinin qarşısı alına biləcəyi kimi, əlavə olaraq yuxu apnesinə bağlı hipertansiya, ürək xəstəlikləri, insult və piylənmə kimi çoxlu problemin də qarşısı alınmış olur.
DİGƏR YUXU POZUNTULARI VƏ BAŞ AĞRISI
Yuxusuzluq baş ağrısına tez-tez səbəb ola bilən bir vəziyyətdir. Yuxuya dalma çətinlikləri, tez-tez oyanmalar, yuxunu davam etdirə bilməmək ya da istənilən saatdan tez oyanmaq yuxu məhrumiyyətinə səbəb ola bilər. Yuxu məhrumiyyəti də daha çox iki tərəfli, orta ya da yüngül şiddətdə sıxışdırıcı gərginlik tipli baş ağrılarına səbəb ola bilər.
Yuxusuzluqdan başqa;
- Yuxuda diş qıcırdatma (Bruksizm)
- Yuxuda anormal hərəkət və davranışlar (parasomnilər)
- Narahat ayaqlar sindromu və yuxuda periodik hərəkət pozuntuğu kimi çoxlu yuxu pozuntuğu da yuxu keyfiyyətini pozaraq baş ağrılarına səbəb ola bilər.
UŞAQLIQ DÖVRƏSİ BAŞ AĞRILARI
Baş ağrısı, uşaqlarda və yeniyetmələrdə, həkimə ya da təcili yardım şöbələrinə müraciətdə ən tez-tez görülən əlamətlərdən biridir. Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə ortaya çıxan baş ağrıları, şəxslərin məktəb və sosial həyatlarını mənfi təsirləyərək, gündəlik fəaliyyətlərdən qaçınmalarına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət valideynlər və müəllimləri olduqca narahat edə bilər. Bu səbəbdən başı ağrıyan uşaqlar, həkimə ya da səhiyyə mərkəzlərinə adətən ‘beyin şişi’ ya da ‘çox ciddi xəstəliklər’ narahatlığı ilə gətirilir.
Uşaq və yeniyetmə baş ağrıları, böyüklərdə olduğu kimi çox vaxt miqren, gərginlik tipli baş ağrısı kimi yaxşı gedişatlı və nəzarət altına alına bilən səbəblərdən ola biləcəyi kimi; həqiqətən də şiş, infeksiya və sinir sisteminin struktur anormallıqları kimi çoxlu ciddi səbəblərə də bağlı ola bilər!
Böyük baş ağrılarından fərqli olaraq; uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü baş ağrılarında bütövcül bir yanaşma göstərərək baş ağrısının səbəbini düzgün müəyyənləşdirə bilmək, müalicə uğurunun və valideynlərin narahatlıqlarının aradan qaldırıla bilməsinin ən əsas şərti sayıla bilər.
Baş ağrısı ilə müraciət edən uşaq və yeniyetmələrdə ilk mərhələ ‘çox təfərrüatlı bir anamnez’ almaqdır. Böyüklərdən fərqli olaraq valideynlərdən də anamnez alınmalıdır. Hətta lazım gələrsə uşağın müəlliminə də müraciət edilməlidir.
Baş ağrısının başlanğıcı, nə qədər davam etdiyi, şiddəti, müşayiət edən başqa əlamətləri (ürəkbulanma, qusma və s.), ağrının xarakteri çox təfərrüatlı olaraq sorğulanmalıdır. Əlavə olaraq baş ağrısının ortaya çıxışını asanlaşdıran amillər (aclıq, külək, işıq və s.) və psixoloji faktorlar müəyyənləşdirilməyə çalışılmalıdır.
Nevroloji və fiziki müayinə tam olaraq edilməlidir. Nevroloji müayinə və fiziki müayinədə anormal tapıntılar varsa, baş ağrısına səbəb ola bilən başqa xəstəlikləri fərqləndirə bilmək üçün neyrogörüntüləmə, EEG, lumbar punksiya, qan analizləri və digər laboratoriya müayinələrindən bəzilərini etmək lazım gələ bilər.
SAPLAYICI BAŞ AĞRISI
Köhnə illərdə; Kəskin Qısa Müddətli Baş Ağrısı, Gözdə İynələnmə Sindromu, Periodik Oftalmodinia və Ice – Pick Sindromu kimi adlarla çağırılmış bir baş ağrısı növüdür. Altında yatan başqa bir səbəb olmadan, spontan olaraq ortaya çıxan, müvəqqəti və başın müəyyən bir bölgəsinə lokalizə olan saplayıcı ağrı olaraq təyin edilə bilər.
Saplanmaların %80-i 3 saniyədən daha qısa müddətlidir. Çox nadir hallarda 10-20 saniyə davam edə bilər. Saplanmalar gün içində bir dəfə ola biləcəyi kimi, dəfələrlə təkrar edə bilər.
Saplanma ağrısı ən çox alın və göz arxasında hiss edilir. Şakaklarda da hiss edilə bilər. Tək tərəfli başlayıb başın iki tərəfinə də yayıla bilər. Başın yalnız tək bir bölgəsində başlayıb davamlı o bölgədə də qala bilər. Əgər saplanma ağrıları tək bir bölgəyə yerləşmişsə, başın o bölgəsində struktur dəyişiklik olub-olmadığı istisna edilməlidir.
Miqren ilə birlikdə tez-tez görülür. Qadınlarda daha tez-tezdir.
Saplayıcı baş ağrılarına diaqnoz qoya bilmək təsəvvür edildiyi qədər asan deyildir. Trigeminal nevralgiya, klaster baş ağrısı, paroksismal hemikraniya, qısa müddətli tək tərəfli nevralcik ağrılarla (SUNCT) qarışa bilər.
Əlavə olaraq temporal arterit, beyin şişləri, hipofiz şişləri, beyin toplardamarlarının laxtalanması və bəzi beyin qanamaları, otoimmün xəstəliklər kimi çoxlu ciddi xəstəliyin də saplayıcı baş ağrılarına bənzər baş ağrıları edə biləcəyi unutulmamalıdır.
MÜALİCƏ
Saplayıcı baş ağrılarının altında yatan bir səbəb yoxsa, ağrı hücumları tək-tük və seyrək hücumlar şəklindədirsə müalicə tələb etməyə bilər. İndometazin və melatonin müalicəsinə qismən ya da tam cavab verə bilər. Əlavə olaraq Siklo-oksidenaz tip 2 inhibitorları, qabapentin, amitriptilin, botulinum toksin müalicəsinin təsirli olduğu da bildirilmişdir.
ÖSKÜRƏK BAŞ AĞRISI
ÖSKÜRƏK VƏ IXINMA İLƏ ORTAYA ÇIXAN BAŞ AĞRISI
Qırx yaşın üzərində, daha çox kişilərdə ortaya çıxan bir baş ağrısı növüdür. Çoxlu xəstə, xəstəliyin başlanğıcını danışarkən bir tənəffüs yolu infeksiyası və buna bağlı öskürək zamanı ortaya çıxan baş ağrısından danışır.
Öskürəkdən başqa ıxınma, gülmə, bədən mövqeyinin ani dəyişiklikləri, əyilmə, ağır qaldırma kimi vəziyyətlərdə də bənzər baş ağrısı ortaya çıxa bilər.
Baş ağrısı partlayıcı, elektrik çarpması ya da basqı şəklində ortaya çıxa bilər. Öskürək ya da ıxınmadan dəqiqələr sonra başlayır, sürətlə şiddətlənir və bir neçə dəqiqədə azalaraq sona çatır. Nadir də olsa 2 saata qədər uzana bilən baş ağrısı hücumları da görülə bilər.
Öskürək və ıxınma ilə ortaya çıxan baş ağrıları ilə müraciət edən bir xəstədə əksi sübut edilənə qədər, baş ağrısına səbəb ola bilən ciddi xəstəliklər nəzərə alınmalıdır! Bu səbəbdən görüntüləmə üsullarından istifadə edilərək bu vəziyyətə səbəb ola bilən hallar (beyin şişləri, kistlər, anevrizmalar, kəllə içi qanamalar, beyin, onurğa beyni və kəllə sümüyünün müxtəlif malformasiyaları və s. kimi) mütləq istisna edilməlidir!
MÜALİCƏ
İlk növbədə öskürəyə səbəb olan tənəffüs yolu infeksiyaları və allercik səbəblər müalicə edilməlidir. Əlavə olaraq öskürəyi basdıran dərmanlar istifadə edilə bilər. Öskürəkdən sonra başın və gövdənin önə əyilməsi baş ağrısının şiddətini azalda bilər.
Dərman müalicəsində kəllə içi təzyiqi azaldan dərmanların uzun müddətli istifadəsi ilə uğurlu nəticələr əldə edilə bilər. Dərman müalicəsi ilə müalicə edilə bilməyən xəstələrdə lumbar punksiya (beldən beyin onurğa beyni mayelinin alınması) təsirli bir seçim ola bilər!
Bu tip baş ağrısı ilə birlikdə kəllə əsası ya da onurğa beyni malformasiyası olan şəxslərdə cərrahi müalicə seçimləri də gündəmə gələ bilər.
MEŞQLƏRİN BAŞ AĞRISI
MƏŞQ VƏ SƏYLƏ ORTAYA ÇIXAN BAŞ AĞRILARI
Yalnız uzun müddətli, çətin məşqlə ortaya çıxır. Adətən başın iki tərəfini tutan zonqlayıcı xarakterli baş ağrılarıdır. Dəqiqələrcə davam edə biləcəyi kimi iki günə qədər də uzana bilər. Adətən isti havada və yüksək yerlərdə ortaya çıxır. Bərabərində ürəkbulanma hissi və işıqdan narahat olma görülə bilər.
Adətən 30 yaşın altında başlayır və kişilərdə daha tez-tez görülür.
Məşq ilə başlayan baş ağrısı olan bir xəstədə beyin şişləri, beyin qanamaları, anevrizma, disseksiya və arteriovenoz malformasiyalar kimi beyin damarları anormallıqları mütləq araşdırılmalıdır. Bu səbəbdən, xüsusilə 40 yaşın üzərində, ilk dəfə ortaya çıxan, bir neçə saatdan uzun davam edən, qusma və başqa nevroloji tapıntılarla gedən məşq baş ağrılarında mütləq beynin və beyin damarlarının görüntülənməsi lazımdır!
Əlavə olaraq miqreni olan şəxslərdə də məşqlə miqren hücumlarının əmələ gələ biləcəyi də unutulmamalıdır.
MÜALİCƏ
Məşq öncəsi isinmə və kifayət qədər maye qəbulu olduqca faydalı ola bilər. İsti havada və yüksək rakimda məşq etməkdən qaçınmaq da baş ağrısı hücumlarının qarşısını almaqda yararlı olacaqdır.
Məşqdən təxminən 1 saat əvvəl qarşısını alan dərmanlar istifadə edilə bilər. Daha şiddətli ağrılarda isə miqren hücumlarında istifadə olunan triptanlar üstün tutula bilər. Tez-tez baş ağrısı hücumu ilə gedən hallarda isə qoruyucu müalicələr istifadə edilə bilər.
CİNSİ FƏALİYYƏT İLƏ ƏLAQƏLI
CİNSİ FƏALİYYƏT / ORQAZM BAŞ AĞRISI
Yalnız cinsi oyatma, cinsi intensivlikdə artım ya da orqazm zamanı qəfildən əmələ gələn baş ağrısı formasıdır. Əlavə olaraq masturbasiya ya da gecə məninin çıxarılması zamanı da ortaya çıxa bilər.
Kişilərdə qadınlara nisbətən 3-4 qat daha çox görülür. Ağrı xüsusilə başın arxa tərəfində (oksipital) və adətən iki tərəfli olaraq ortaya çıxır. Çox şiddətli, partlayıcı, zonqlayıcı xarakterlidir.
Adətən 10-15 dəqiqə davam edir. Orta hesabla 3-4 saat davam etməklə birlikdə 3 günə qədər uzanan baş ağrılarına da səbəb ola bilər.
Tez-tez təkrar etməsi, cinsi olaraq oyalmaqdan və cinsi əlaqədən çəkinməyə səbəb olaraq şəxsi həyatı mənfi təsirləyə bilər.
Cinsi fəaliyyət zamanı ‘ilk dəfə’ ortaya çıxan bu tip baş ağrılarında; beyin qanamaları, beyin damar anormallıqları, ürək spazmları, dərman və maddə istifadəsi mütləq araşdırılmalı və istisna edilməlidir. Bu məqsədlə beyin görüntüləmələri, angioqrafiya və lumbar punksiya (beldən beyin onurğa beyni mayelinin alınması) kimi üsullardan istifadə edilə bilər.
MÜALİCƏ
İlk növbədə ağrının olduğu dövrdə cinsi fəaliyyətin dayandırılması tövsiyə edilə bilər. Cinsi fəaliyyətdən yarım ya da bir saat əvvəl veriləcək dərman müalicələri ilə baş ağrısı hücumlarının qarşısı alına bilər.
Bəzi xəstələrdə isə miqrenə məxsus ağrı müalicələri ilə uzun müddətli qoruyucu müalicələr istifadə edilə bilər.
GÖY GURULTUSU BAŞ AĞRISI
Anevrizma yırtılmasına bağlı şiddətli baş ağrılarına bənzəyən bir baş ağrısı növüdür. Yalnız bir dəqiqə içində ən yüksək şiddətə çata bilər və bir həftə davam edə bilər. Xəstə üçün o qədər şiddətli və qorxuducudur ki, xəstələr adətən təcili yardım şöbəsinə müraciət edirlər.
Göy gurultusu baş ağrısı ortaya çıxanda anevrizma yırtılması, subaraknoid qanama (SAQ) kimi beyin damarlarının genişləməsi və yırtılması nəticəsində ortaya çıxan beyin qanamaları başda olmaqla çoxlu səbəb titizliklə araşdırılmalıdır!
Bu məqsədlə ilk növbədə tomoqrafiya olmaqla, digər beyin görüntüləmə üsulları, hətta lazımi hallarda lumbar punksiya (beldən beyin onurğa beyni mayelinin alınması) kimi üsullar istifadə edilə bilər.
MÜALİCƏDƏ
Altında yatan bir səbəb aşkarlanmazsa hücumların qarşısını alan dərman müalicələri istifadə edilir.
HİPNİK BAŞ AĞRISI
SUNCT BAŞ AĞRISI
Çox nadir görülən, çox qısa müddətli, tək tərəfli, batıcı, tez-tez təkrar edən, şiddətli bir baş ağrısı tipidir. Ağrı saniyələr (5-240 san) davam edir. Gündə 200 dəfə belə təkrar edə bilər. Eyni tərəfdəki gözdə qızartı və göz yaşarması müşayiət edə bilər. İndometazinə çox yaxşı cavab verən bir baş ağrısı növüdür.
HEMİKRANİYA KONTINUA
Başın həmişə eyni tərəfində, ya yüngül ya da orta şiddətdə ola bilən, ağrısız dövr olmadan davamlı olan baş ağrısıdır.
Baş ağrısının ən mühüm xüsusiyyəti ‘heç keçməməsi’ və ‘həmişə tək tərəfdə’ olmasıdır.
Bu ağrılara çox şiddətli baş ağrısı hücumları əlavə olur. Buna alovlanma dövrü deyilir. Alovlanma dövrləri miqren tipli baş ağrılarına bənzəyə bilər və xəstədə narahatlıq vəziyyəti yarada bilər.
Baş ağrısı ilə yanaşı ağrının olduğu tərəfdə göz yaşarması, gözdə qızarma, burun axması, burun tıxanması, göz qapağında düşmə, göz bəbəyində kiçilmə və üz yarısında tərləmə müşayiət edə bilər.
Başlanğıc yaş ortalaması 40 olaraq qəbul edilir. Qadınlarda daha tez-tez görülə bilər.
İndometazin adlı dərmana çox yaxşı cavab verir. İndometazin həm diaqnoz qoymaqda həm də müalicədə istifadə edilə bilər. Əlavə olaraq qoruyucu dərman müalicəsi seçimləri xaricində, dərman müalicəsinə cavabsız xəstələrdə sinir blokajları, sinir stimulyasiyaları və radiofrekans ablasiya kimi girişimsel üsullar istifadə edilə bilər.
NUMMULER BAŞ AĞRISI
Saçlı dəridə, sərhədləri müəyyən, yuvarlaq ya da ellips şəklində bir sahədə, dəyişən müddətli və çoxunluqla xroniki olan baş ağrısıdır. Adətən yüngül və orta şiddətli baş ağrılarıdır.
Təsirlənən saçlı dəri sahəsində uyuşma, qarışqa gəzməsi, qəribə hissetmələr, acı hissi və həssaslıq ilə ortaya çıxır. Ağrı adətən başın üst tərəfinə yaxın, pul ya da sikkə şəklində məhdud bir sahədə hiss edilir. Nadir hallarda birdən çox sahədə də görülə bilər.
Ağrı bölgəsi zamanla şəkil və ölçü baxımından dəyişiklik göstərməz. Ağrı tipik olaraq davamlıdır. Ancaq bu davamlı ağrının üzərinə, saniyələr içində başlayan və iki saata qədər uzana bilən, pilləli olaraq artan, günlər hətta aylarca davam edə bilən saplayıcı, zonqlayıcı və elektrikləşmə şəklində ağrı alovlanmaları əlavə edilə bilər.
Təsirlənmiş sahədəki nummuler ağrılar, saç darama, toxunma, baş hərəkətləri, ıxınma və aybaşı görməsi ilə arta bilər. Nadir olaraq saçlı dəridə çox geniş bir sahəyə yayıla biləcəyi kimi, birdən çox sahədə də ortaya çıxa bilər.
Ağrının olduğu sahədə dəridə nazikləşmə, rəng və temperatur dəyişikliyi ilə saç itkisi görülə bilər.
Nummuler baş ağrısı bənzər ağrılara səbəb ola bilən kəllə travması, hipofiz və sinus cərrahiyyəsi, beyin qişası şişləri və kistləri (menengiom, araknoid kist) kimi çoxlu səbəbin altında yatan səbəb ola biləcəyi düşünülməsi lazımdır.
Əlavə olaraq nummuler baş ağrısı olan şəxslərdə skleroderma, romatoid artrit kimi otoimmün və revmatoloji xəstəliklərin birlikdə ola biləcəyi də yaddan çıxarılmamalıdır.
MÜALİCƏ
Altında yatan bir səbəb yoxsa, Nummuler Baş Ağrısı adətən yaxşı gedişatlı bir xəstəlikdir. Diaqnoz qoyulan xəstələrə bu məlumatı vermək çox vaxt kifayət edir və müalicəyə ehtiyac qalmaya bilər.
Xəstələrin böyük əksəriyyətinin ağrısı ağrı kəsicilərlə keçir. Ancaq ağrı kəsicilərə cavab verməyən, davamlı və şiddətli ağrılarda qoruyucu müalicə lazım gələ bilər.
Qoruyucu müalicəyə də cavab alınmayan vəziyyətlərdə dəri üzərindən elektrikli sinir oyatması (TENS) müalicəsi və Botulinum Toksin tətbiqləri faydalı ola bilər.
PAROKSİSMAL HEMİKRANİYA
Ağrı və ağrıya müşayiət edən tapıntılar, əlamətlər klaster baş ağrısının xüsusiyyətləri ilə demək olar ki, eynidir. Ancaq ağrı hücumlarının müddəti klaster baş ağrısına görə çox qısadır.
Baş ağrısı hücumları 2 dəqiqə ilə 30 dəqiqə arasında davam edə bilər və gündə 30-40 dəfə təkrar edə bilər. Klaster baş ağrısının əksinə qadınlarda daha tez-tezdir.
Digər primer baş ağrıları kimi xronikləşə bilər. İndometazin müalicəsinə çox yaxşı cavab verir. Əlavə olaraq müalicədə başqa qoruyucu dərman müalicələri də üstün tutula bilər.
Sorularınız için bize ulaşın +90 544 660 40 10
Bize mesaj yolu ile de ulaşabilirsiniz